ท่ามกลางกระแสคลื่นแห่งปัญญาประดิษฐ์ (AI) ที่กำลังเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์ของโลกในทุกมิติ วงการสื่อสารมวลชนไทยกำลังยืนอยู่บนทางแยกสำคัญระหว่าง “โอกาส” ในการเพิ่มประสิทธิภาพและ “ความท้าทาย” ต่อแก่นแท้ของจรรยาบรรณวิชาชีพ เวทีเสวนา “ข้อเสนอเชิงนโยบายสาธารณะในประเด็นเรื่องสื่อและจริยธรรม AI” จัดโดยสภาการสื่อมวลชนแห่งชาติและภาคีเครือข่ายวิชาการ และเป็นส่วนหนึ่งของเวที UNESCO Global Forum on the Ethics of AI 2025 มีเป้าหมายเพื่อสรุป “ข้อเสนอเชิงนโยบายที่เป็นรูปธรรม” ก่อนการประชุมใหญ่ UNESCO Global Forum on the Ethics of AI ได้กลายเป็นพื้นที่สำคัญในการระดมสมองของผู้เชี่ยวชาญจากแวดวงสื่อและนักวิชาการ เพื่อหาคำตอบและวางรากฐานอนาคตของสื่อไทยให้ก้าวไปอย่างมีคุณภาพและมีความรับผิดชอบ
AI ในห้องข่าว: ดาบสองคมแห่งประสิทธิภาพและความเสี่ยง
ภาพการนำ AI มาใช้ในห้องข่าวปัจจุบันถูกฉายให้เห็นอย่างเป็นรูปธรรม ชุตินธรา วัฒนกุล บรรณาธิการบริหารข่าวออนไลน์จาก Thai PBS เปิดเผยว่าสื่อได้นำ Generative AI และ ChatGPT มาใช้ในฐานะ “ผู้ช่วย” เพื่อสร้างสรรค์ไอเดีย ทำสตอรี่บอร์ด แปลภาษา และสนับสนุนงานโปรดักชัน ซึ่งช่วยให้การทำงานเร็วขึ้นและได้ความคิดสร้างสรรค์เพิ่มขึ้น อย่างไรก็ตาม เธอย้ำว่าการใช้งานยังต้องมีมนุษย์คอยกำกับดูแลอย่างใกล้ชิด เพราะหากทักษะผู้ใช้ไม่เพียงพอ อาจจะมีข้อมูลที่มันผิดเพี้ยนไปได้ ซึ่งเป็นความเสี่ยงสูงต่อความน่าเชื่อถือ
แม้ AI จะเป็นเครื่องมือที่ทรงพลัง แต่ผู้ร่วมเสวนาจากองค์กรวิชาชีพสื่อต่างแสดงความกังวลในหลายมิติ จีรพงษ์ ประเสริฐพลกลาง เลขาธิการสมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย ชี้ให้เห็นถึงปัญหา “คนคุณภาพ” ไหลออกจากอุตสาหกรรม เพราะปรับตัวไม่ทันกับเทคโนโลยี ขณะที่ AI ทำให้การทำงานข่าวผิวเผินทำได้ง่ายขึ้น เช่น การใช้ AI ถอดเสียงสัมภาษณ์โดยไม่ทำความเข้าใจเนื้อหา หรือการทำข่าวจากกล้อง CCTV และกล้องหน้ารถที่ขาดการตรวจสอบเชิงลึก ทั้งหมดนี้บั่นทอนหลักการพื้นฐานที่ว่า “ความถูกต้องต้องมาก่อนความเร็ว”
ในขณะที่ นันทสิทธิ์ นิตย์เมธา นายกสมาคมผู้ผลิตข่าวออนไลน์ ตอกย้ำถึงแรงกดดันทางธุรกิจที่สื่อต้องเผชิญ ทั้งรายได้ที่ลดลงและการแข่งขันกับอินฟลูเอนเซอร์ทำให้สื่อจำเป็นต้องพึ่งพา AI เพื่อลดต้นทุน แต่ก็เกิดคำถามสำคัญตามมาว่าองค์กรจะปรับผังการทำงานและบทบาทของบุคลากรอย่างไร ที่สำคัญคือความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์จะลดลงหรือไม่ ท่ามกลางสถานการณ์ที่ข้อมูลจริงและข้อมูลจาก AI ปะปนกันจนแยกไม่ออก ดังเช่นภาพความขัดแย้งระหว่างอิสราเอล-อิหร่านที่ปรากฏบน TikTok
พาราด็อกซ์น่ากังวล: เมื่อ “ความเชื่อมั่น” ใน AI ของคนไทยสูงติดอันดับโลก
ประเด็นที่น่าตกใจและเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของวงเสวนา คือข้อมูลจาก ระวี ตะวันธรงค์ กรรมการจริยธรรม สภาการสื่อมวลชนแห่งชาติ อ้างอิงรายงานจากสถาบันรอยเตอร์ (Reuters Institute) ที่ระบุว่า ประเทศไทยเป็นหนึ่งในประเทศที่ผู้คนรู้สึก ‘สะดวกสบาย’ และ ‘เชื่อถือ’ เนื้อหาที่มาจาก AI มากที่สุดเป็นอันดับต้น ๆ ของโลกโดยมีเพียงอินเดียที่อยู่ในระดับใกล้เคียงกัน
ข้อมูลนี้สะท้อนความเสี่ยงมหาศาล เพราะเมื่อผู้รับสารมีแนวโน้มจะเชื่อโดยง่าย ยิ่งเปิดช่องให้ข่าวปลอม (Fake News) และข้อมูลบิดเบือน (Disinformation) แพร่กระจายได้รวดเร็ว ยิ่งไปกว่านั้น AI ยังส่งผลกระทบต่อธุรกิจสื่อโดยตรง โดย Google AI Overview ทำให้ยอดคลิกเข้าเว็บไซต์ข่าวลดลงถึง 34.5% เพราะคนอ่านบทสรุปจาก AI แทนการกดเข้าไปอ่านเนื้อหาต้นฉบับ สถานการณ์นี้ยิ่งซับซ้อนเมื่อแพลตฟอร์มให้ความสำคัญกับอินฟลูเอนเซอร์มากกว่าสำนักข่าวที่เป็นผู้ผลิตเนื้อหาดั้งเดิม
มุมมองนักวิชาการ: เมื่อ AI ท้าทายแก่นแท้ของ “ความจริง” และกระบวนการข่าว
รศ.ดร.อลงกรณ์ ปริวุฒิพงศ์ รองคณบดี คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้นำวงสนทนาลงลึกถึงรากของปัญหา โดยตั้งคำถามเชิงปรัชญาว่า “ความจริงคืออะไร” ในยุคที่ AI สามารถสร้าง “ชุดของความจริง” (Sets of Truth) ที่แตกต่างกันได้ ขึ้นอยู่กับว่า “คุณไปคุยกับใคร สัมภาษณ์ใคร” ทำให้ภูมิทัศน์สื่อกลายเป็น “มหาสมุทรแห่งข้อมูล” ที่ผู้คนแหวกว่ายไปตามชุดความจริงที่ตนเองเลือกเชื่อ
“AI กำลังทำให้เราใช้ Critical Thinking น้อยลง และบั่นทอนกระบวนการทำงานของสื่อที่เคยต้องตรวจสอบ คัดกรองอย่างเข้มข้น”
ปัญหานี้ถูกซ้ำเติมจากโครงสร้างเชิงระบบ เช่น TOR ของหน่วยงานรัฐบางแห่งที่วัดผลงาน PR จาก “จำนวน” สำนักข่าวที่ลงข่าว เช่น 100 สำนักมากกว่า “คุณภาพ” ทำให้ข่าวสารของรัฐไปปรากฏบนเว็บไซต์ที่ไม่น่าเชื่อถือและเต็มไปด้วยโฆษณาการพนัน ซึ่งสะท้อนการให้คุณค่าที่ผิดเพี้ยนไปจากหลักการสื่อสารมวลชน
ข้อเสนอเชิงนโยบาย
เพื่อไม่ให้การเสวนาจบลงเพียงการสะท้อนปัญหา เวทีนี้ได้กลั่นกรองบทสนทนาทั้งหมดออกมาเป็น 20 ข้อเสนอเชิงนโยบาย ที่เป็นรูปธรรม เพื่อยื่นต่อ 4 กลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหลัก ดังนี้:
ข้อเสนอเชิงนโยบายต่อรัฐบาล:
- กำหนดกรอบนโยบาย AI แห่งชาติ (AI Governance) และเร่งรัดกฎหมายที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะกฎหมายลิขสิทธิ์ (Copyright) เพื่อปกป้องผู้สร้างสรรค์เนื้อหาดั้งเดิม (Original Content)
- ส่งเสริมความร่วมมือระหว่างรัฐ องค์กรสื่อ และสถาบันการศึกษา เพื่อพัฒนา AI ที่มีความรับผิดชอบและสร้างความฉลาดรู้ทางดิจิทัล (AI Literacy) ให้กับประชาชน
ข้อเสนอต่อแพลตฟอร์มระดับโลก (Global Platforms):
- ให้ความสำคัญกับ “เนื้อหาคุณภาพ” จากสื่อที่น่าเชื่อถือ (Trusted Media) ไม่ใช่แค่ยอดการมีส่วนร่วม (Engagement)
- สร้างระบบ Machine Learning ที่เรียนรู้จากแหล่งข่าวที่ตรวจสอบได้เท่านั้น และไม่นำข้อมูลที่ AI สร้างขึ้นมาเรียนรู้ซ้ำ
- พัฒนาระบบเตือนภัย (Warning System) เพื่อป้องกัน Deepfake และข่าวลวง พร้อมเปิดช่องให้ผู้ผลิตข่าวสามารถปกป้องลิขสิทธิ์ของตนได้
ข้อเสนอต่อองค์กรสื่อมวลชน:
- สร้างแนวปฏิบัติทางจริยธรรม (Ethical Guideline) ในการใช้ AI ภายในองค์กร
- ยกระดับทักษะ (Upskill) ให้บุคลากรมีความฉลาดรู้ด้าน AI และยึดมั่นในคุณค่าดั้งเดิมของวารสารศาสตร์ คือการตรวจสอบ กลั่นกรอง และนำเสนอความจริงอย่างรอบด้าน
- รักษาคุณภาพเนื้อหา และตระหนักถึงความน่าเชื่อถือในฐานะ “สื่อที่ไว้ใจได้”
ข้อเสนอต่อผู้บริโภคและภาควิชาการ:
- พัฒนาทักษะความฉลาดรู้ทางดิจิทัล (Digital Intelligence Quotient – DQ) เพื่อให้สามารถใช้งานและอยู่กับ AI ได้อย่างเท่าทัน
- รวมพลังกันเรียกร้องสิทธิในการรับรู้ว่าเนื้อหาใดสร้างโดย AI (AI Transparency) และมีช่องทางในการร้องเรียนเนื้อหาที่ผิดจริยธรรม
- สถาบันการศึกษาต้องปรับหลักสูตรให้ทันสมัย เน้นย้ำจรรยาบรรณ และสร้างบัณฑิตที่มีทั้งทักษะและความรับผิดชอบต่อสังคม
การเสวนาครั้งนี้ได้ปิดฉากลงพร้อมกับการส่งมอบข้อเสนอทั้ง 20 ข้อ โดย ศาสตราจารย์กิตติคุณ สุริชัย หวันแก้ว ประธานคณะกรรมการด้านการจัดการการเปลี่ยนแปลงทางสังคมของยูเนสโกประเทศไทย ได้กล่าวปิดท้ายโดยเชื่อมโยงประเด็น AI เข้ากับวิกฤตการณ์ระดับโลก ทั้งด้านภูมิรัฐศาสตร์และสิ่งแวดล้อม และย้ำว่าการสนทนาครั้งนี้มีความหมายอย่างยิ่งต่อบทบาทของประเทศไทยในการเป็นเจ้าภาพ และเป็นก้าวสำคัญในการขับเคลื่อนให้เกิดการกำกับดูแล AI อย่างมีจริยธรรม เพื่อให้เทคโนโลยีที่ก้าวล้ำนี้ถูกใช้งานด้วยสติ ปัญญา และความรับผิดชอบต่อส่วนรวมอย่างแท้จริง
ข่าวอื่น ๆ ที่น่าสนใจ
เจาะยุทธศาสตร์ AI ไทย: เมื่อ AI คือ ‘ทางรอด’ ไม่ใช่ ‘ทางเลือก’
เปิดยุทธศาสตร์ AI แห่งชาติ ตั้งเป้าปั้นคน 10 ล้าน ดึงลงทุน 5 แสนล้าน
